Τραϊανούπολη-Αρχαιολογικός χώρος Χάνα

Τραϊανούπολη

Η Τραϊανούπολη ήταν πόλη της Θράκης, η οποία βρισκόταν κοντά στον ποταμό Έβρο, περίπου 12 χλμ ΒΑ της Αλεξανδρούπολης.Ιδρύθηκε στις αρχές του 2ου αι. μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Τραϊανό, κοντά στην Εγνατία οδό, στη θέση παλαιότερου οικισμού. Εκείνη την εποχή ο Αυτοκράτορας κατευθυνόταν στη Δακία για να την κατακτήσει, αλλά παράλληλα φρόντιζε να δημιουργεί στα μετόπισθεν φρούρια και να εγκαθιστά απόμαχους στρατιώτες ως οροφύλακες. Ίδρυε σχολεία, βιβλιοθήκες, λουτρά, γέφυρες και άλλα κοινωφελή έργα. Σ' αυτό το πρόγραμμα ανασυγκρότησης του ρωμαϊκού κράτους εντάσσεται και η ίδρυση της Τραϊανούπολης. Η πόλη αποτέλεσε το διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής για 12 περίπου αιώνες.

Η ρωμαϊκή πόλη ήταν περιτειχισμένη και συγκέντρωσε γρήγορα τον πληθυσμό των γύρω χωριών. Σε αυτό συνέβαλε και η ύπαρξη θερμών ιαματικών λουτρών στην περιοχή, καθώς και η γειτνίαση με την Εγνατία Οδό. Στην πόλη υπήρχε ο θεσμός του Δήμου και της Συγκλήτου.

Από την Τραϊανούπολη καταγόταν και η Αγία Γλυκερία, η οποία μαρτύρησε εκεί το 161. Η μεγάλη αύξηση του αριθμού των Χριστιανών συντελεί ώστε η Τραϊανούπολη να καταστεί έδρα επισκοπής, πριν το διωγμό του Διοκλητιανού το 305. Από τον 5ο αιώνα αναφέρεται ως Μητρόπολη Τραϊανουπόλεως, στην οποία υπαγόταν αρχικά τρεις και αργότερα πέντε επισκοπές. Σύντομα υπάγεται εκκλησιαστικά και διοικητικά σε αυτήν ολόκληρη η επαρχία Ροδόπης.

Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους το 1204, η «επίσκεψις Τραϊανουπόλεως, Μάκρης και Βήρας (Φερών)» παραχωρήθηκε στον ανηψιό του Βιλλεαρδουίνου, τον Anseau de Courcelles και εκλατινίστηκε. Δύο χρόνια αργότερα, το 1206, ο τσάρος των Βουλγάρων Ιωαννίτζης άρχισε να λεηλατεί και να γκρεμίζει τις θρακικές πολιτείες, μεταξύ των οποίων και η Τραϊανούπολη.

Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας αναφέρεται η ύπαρξη του «τεκέ του Ισικλάρ ή Νεφές Μπαμπά» που υπήρχε στο γειτονικό ύψωμα του Αγίου Γεωργίου. Χτίστηκε πιθανόν περί το 1361 και ήταν ο πυρήνας μια δραστήριας μονής του δερβίσικου τάγματος των Μπεκτασήδων με 40 ή 50 μύστες. Σήμερα διασώζονται μόνο χαλάσματα του τεκέ και μια πηγή, της οποίας τα νερά οι μουσουλμάνοι εξακολουθούν να θεωρούν ιερά.Το 1329 μια στρατιά Τούρκων από την περιοχή της Σμύρνης αποβιβάζεται με εβδομήντα πλοία στην περιοχή του δέλτα του Έβρου και λεηλατεί την Τραϊανούπολη και τη γειτονική Βήρα. Ο ΑυτοκράτοραςΑνδρόνικος Γ', ο οποίος βρισκόταν στο οχυρωμένο Διδυμότειχο μαζί με τον Μεγάλο Δομέστικο Ιωάννη Καντακουζηνό, κατάφερε να τους διαλύσει, αλλά μάλλον όχι να αποτρέψει την οριστική εγκατάλειψη της πόλης. Ακολούθησε εμφύλιος πόλεμος (από 1341 έως το 1346) μεταξύ της χήρας του Ανδρονίκου Άννας της Σαβοΐας και του Ιωάννη Καντακουζηνού (με Τούρκους συμμάχους) και η Τραϊανούπολη βρέθηκε στο επίκεντρο των συγκρούσεων. Μετά τη λήξη του πολέμου αυτού, η πόλη ερημώνεται οριστικά. Χαρακτηριστικά, ο ιστορικός του Καντακουζηνού αναφέρει: «εις Τραϊανούπολιν κατεσκαμμένην ούσαν εκ πολλών ετών (...)».Το όνομα της πόλης επιβιώνει σήμερα στον «Καποδιστριακό» Δήμο Τραϊανούπολης, ο οποίος περιλαμβάνει και τον οικισμό Λουτρά Τραϊανουπόλεως.Τα ερείπια της πόλης (ξενώνας/κτίσμα θερμών λουτρών «Χάνα», παρακείμενα θολωτά κτίρια) σώζονται δίπλα στο σημερινό χωριό Λουτρός, όπου κάθε χρόνο συγκεντρώνονται πολλοί επισκέπτες για να απολαύσουν τα ιαματικά λουτρά. Στην πόλη έχουν γίνει ελάχιστες ανασκαφές, με πιο σημαντική αυτή του 1995, η οποία αποκάλυψε τάφους στην εξωτερική ανατολική πλευρά του τείχους της πόλης, κτίσματα, ηλιακό ρολόι και νομίσματα. Μεταξύ των νομισμάτων ξεχωριστή θέση κατέχει ένας τύπος που παριστάνει την ποτάμια θεότητα του Έβρου. Τα περισσότερα ευρήματα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κομοτηνής.

Αρχαιολογικός χώρος Χάνα

Τα ερείπια μιας σημαντικής ρωμαϊκής πόλης, της Τραϊανούπολης, βρίσκονται δεκατέσσερα χλμ. ανατολικά της Αλεξανδρούπολης και νότια της κοινότητας Λουτρού. Ιδρύθηκε από τον αυτοκράτορα Μάρκο Ούλπιο Τραϊανό (98-117 μ.Χ.) πάνω στον άξονα της περίφημης Εγνατίας Οδού, υπολείμματα της οποίας μπορεί ο επισκέπτης να δει δεξιά του δρόμου Λουτρού – Μοναστηρακίου, και αποτέλεσε το νέο αστικό κέντρο της παρηκμασμένης Σαμοθρακικής Περαίας.
Πιθανώς η θέση επιλέχθηκε λόγω τον ιαματικών πηγών της, που λειτουργούν μέχρι σήμερα. Οι Ρωμαίοι διατήρησαν τους ελληνικούς θεσμούς πολιτικής οργάνωσης. Σύμφωνα με επιγραφικές και νομισματικές μαρτυρίες γνωρίζουμε την ύπαρξη ιεράς συγκλήτου, δήμων και φυλών.Από πολύ νωρίς, ήδη από τον 2ο μ.Χ. αι., εμφανίζεται χριστιανική κοινότητα. Μάλιστα στα 161 μ.Χ. μαρτύρησε στην Τραϊανούπολη η Αγία Γλυκερία, γιατί αρνήθηκε να προσκυνήσει στο Δία. Από το 4ο μ.Χ. αι. γίνεται έδρα μητρόπολης. Ερημώθηκε, μετά από πολλές καταστροφές, στο διάστημα 1343-1347. Το τείχος της πόλης, για το οποίο ο Προκόπιος μας πληροφορεί ότι επισκευάστηκε στα χρόνια του Ιουστινιανού (6ος μ.Χ. αι.), δυστυχώς σώθηκε μόνο αποσπασματικά και σε κακή κατάσταση.
Το πιο αξιόλογο οικοδόμημα είναι η Χάνα, ένα καμαρόστεγο ορθογώνιο κτίριο του δεύτερου μισού του 4ου αι., που χρησιμοποιήθηκε ως ξενώνας. Σήμερα εκεί φυλάσσεται η Αρχαιολογική Σχολή Τραϊανούπολης. Πίσω από την “Χάνα” βρίσκονται λουτρώνες από την εποχή της Τουρκοκρατίας (16ος αι.). Ακόμη σώζονται ερείπια εκκλησίας και στο λόφο του Αγίου Γεωργίου, πιθανή ακρόπολη του ρωμαϊκού οικισμού, ερείπια του μουσουλμανικού τεκκέ του Ισικλάρ που περιγράφηκε το1668 από τον Τούρκο περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπή.






         Πρόσφατα ανασκάφτηκε ταφικός τύμβος του 1ου μ.Χ. αι.
στην περιφέρεια της Τραϊανούπολης με πλούσια κτερίσματα, τα οποία εκτίθονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κομοτηνής. Στο ίδιο Μουσείο παρουσιάζονται από τον αρχαιολογικό χώρο ένα ηλιακό ρολόι, αφιερωμένο στις Εννέα Μούσες, και δύο μαρμάρινες ανάγλυφες εικόνες του 11ου-12ου αι., στρατιωτικού και νέου αγίου αντίστοιχα.

Μακεδονικός Τάφος Σταυρούπολης

Αικατερίνη ΜπάλλαΠηγή: Ι.Π.Ε.Τ./ Ε.Κ. «Αθηνά» © Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης Στα νοτιοδυτικά της Σταυρούπολης και κοντά στα Kομνηνά βρίσκεται μακεδονικός τάφος, ο οποίος χρονολογείται στα ελληνιστικά χρόνια (200-150 π.Χ.).  Είναι χτισμένος από εγχώριο μάρμαρο με το ψευδοϊσοδομικό σύστημα τοιχοδομίας και αποτελείται από εσωτερικό δρόμο, καμαροσκεπή, ορθογώνιο προθάλαμο και τετράγωνο νεκρικό θάλαμο. Οι τρεις χώροι έφεραν πλούσιο αρχιτεκτονικό διάκοσμο, κυρίως στα θυρώματα, ενώ η θύρα που απομόνωνε τον νεκρικό θάλαμο αποτελούνταν από δύο μαρμάρινα θυρόφυλλα με γλυπτή διακόσμηση που βρέθηκαν σπασμένα σε κομμάτια, αλλά σήμερα είναι συγκολλημένα. Στο νεκρικό θάλαμο που έχει το ίδιο πλάτος με τον προθάλαμο και μήκος 3,155 μέτρα, δύο μαρμάρινες κλίνες, διατεταγμένες σε σχήμα Γ, έχουν διπλά προσκεφάλια σε κάθε τους άκρη και στα πόδια φέρουν ίχνη ζωγραφικής διακόσμησης με εγκαυστική. Ίχνη παρόμοιας διακόσμησης με ανθέμια, σπείρες και άλλα κοσμήματα υπάρχουν και στο πάνω μέρος της εισόδου του προθαλάμου, στο θύρωμα του νεκρικού θαλάμου και στα κυμάτια των κοσμοφόρων που υπάρχουν και στους δύο θαλάμους. Οι πόρτες του προθαλάμου και θαλάμου έχουν μονολιθικές παραστάδες και υπέρθυρο, ενώ τα δάπεδά τους καλύπτονται από μαρμάρινες πλάκες διαφόρων σχημάτων και μεγεθών. Ο προθάλαμος έχει πλάτος 3,13 μέτρα και μήκος 2,12 μέτρα. Οι τοίχοι εσωτερικά καλύπτονται με χρωματιστά κονιάματα, χωρίς να προσδιορίζουν κάποια παράσταση. Ο τάφος ανακαλύφθηκε συλημένος, οπότε στο εσωτερικό του δεν ανακαλύφθηκαν άλλα κτερίσματα, εκτός από δύο μικρά χρυσά δαχτυλίδια και μερικά πήλινα ειδώλια. Ο Μακεδονικός τάφος Σταυρούπολης αποτελεί τον καλύτερα σωζόμενο και πιο εντυπωσιακό μακεδονικό τάφο από τους τέσσερις που έχουν ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα στη περιοχή της Θράκης. Σήμερα ο χώρος του τύμβου έχει περιφραχτεί από την ΙΘ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και ο τάφος είναι επισκέψιμος.  Βιβλιογραφία: Αρχαιολογικός οδηγός, (1999). Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 19. Αρχαιολογικός Χάρτης Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 3. Ελλάς-Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, (1992). Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας ? Θράκης.  Θράκη, Το σταυροδρόμι των Ελλήνων, (2000). Εκδόσεις Αδάμ, σελ. 39. Κοντογιαννίδης Τ. (1997). Τα Νεστοχώρια της Ξάνθης ? Η ιστορία και ο πολιτισμός τους, Εκδόσεις Ρήσος. Κούκος Μ. (1991). Στα βήματα του Ορφέα, Οδοιπορικό της Θράκης, διαθέσιμο στη διαδικτυακή διεύθυνση: http://alex.eled.duth.gr/Eldoseis/Koukos/orfeas/index.htm. (Ημερομηνία τελευταίας επίσκεψης: 21-10-2007). Μακαρόνας Χ., (1953). Ανασκαφή του παρά την Σταυρούπολιν Ξάνθης μακεδονικού τάφου, ΠΑΕ, σελ. 132-140.  Ξάνθη, Τουριστικός οδηγός του Νομού, (2002). Έκδοση Νομαρχίας Ξάνθης, σελ. 23. Ξάνθη, ο θησαυρός της Θράκης, Έκδοση Νομαρχίας Ξάνθης. Οδηγός περιήγησης Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, (2000). Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 66. Τριαντάφυλλος Δ., (1994). Αρχαία Θράκη, στο Θράκη, Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας ? Θράκης, σελ. 91.